Pharmacy Division

คำว่า Narcotic drug ได้ถูกนิยามโดย United Nations convention against illicit traffic in narcotic drugs and psychotropic substances ว่า สารใดๆ ที่ได้จากธรรมชาติและการสังเคราะห์ที่ทำให้เสพติด ตามการแบ่งเป็นประเภท 1 และ ประเภท 2 ในปี 1961 และมีการแก้ไขบางรายการในปี 1972 ⁽¹⁾

 

Narcotic drug โดยทางการแพทย์จะรู้จักในความหมายของ Narcotic analgesic คือ สารที่ใช้บรรเทาอาการปวดต่างๆ เช่น แก้ปวดหัว ปวดหลัง ปวดกล้ามเนื้อ ปวดคอ นอกจากนี้ยังใช้แก้ปวดในระยะยาวที่เกิดจากมะเร็ง แต่ในทางกลับกัน narcotic analgesics นั้น มีความเสี่ยงต่อการติดยาได้ถ้าหากใช้เกินขนาด หรือมีการใช้ในทางที่ผิด

กลไกการเจ็บปวด เป็นกลไกที่ร่างกายตอบสนองต่อการกระตุ้นทางกายภาพ เช่น ไฟลวก หรือเกิดบาดแผลที่ผิวหนัง จากนั้นก็จะมีการตอบสนองตรงบริเวณที่ได้รับอันตรายโดยมีการหลั่งสารก่อการอักเสบ ตามด้วยการส่งสัญญาณไปยัง Nerve ending และส่งกระแสประสาทไปที่ส่วนของ Cortex ซึ่งกระบวนการตอบสนองต่อความเจ็บปวดมี 4 กระบวนการ ⁽²⁾ ได้แก่

1. Transduction เป็นกระบวนการที่มีการกระตุ้นได้เปลี่ยนเป็นสัญญาณไฟฟ้าที่ peripheral receptor site จากการกระตุ้นทางด้านกายภาพ ทางเคมี หรือ การกระตุ้นด้วยอุณหภูมิที่รุนแรง ทำให้เนื้อเยื่อมีการหลั่ง histamine, bradykinin, serotonin, prostaglandins และ substance P

 

 

 

รูปที่ 1 แสดงกระบวนการต่อสนองต่อความเจ็บปวด และการส่งกระแสประสาทของเซลล์ เมื่อได้รับอันตราย

 

2. Transmission เป็นกระบวนการที่สัญญาณไฟฟ้าจะไปตามผิวของเส้นประสาท สารสื่ออักเสบและ prostaglandin จะทำให้มีการซึมผ่านของๆเหลวออกจากเซลล์ นอกจากนี้ยังมีการเกิด influx ของ sodium และ เกิด efflux ของ potassium ทำให้เกิด depolarizing จึงเกิดการส่งกระแสประสาท โดย A-delta fiber จะส่งกระแสประสาทได้เร็ว จะเป็นการส่งกระแสประสาทที่เกิดจากการกระตุ้นด้วยอุณหภูมิ และการกระตุ้นเชิงกล ส่วน C-fiber จะตอบสนองต่อการกระตุ้นเชิงกล ทางเคมี และ อุณหภูมิ แต่จะมีการส่งกระแสประสาทที่

ช้า

 

 

รูปที่ 2 แสดงลักษณะเส้นประสาทชนิดต่างๆในการนำกระแสประสาท

 

3. Modulation เป็นกระบวนการที่สมองและ thalamus มีการปล่อย inhibitory neurotransmitters ออกมา เช่น norepinephine, serotonin, GABA, glycine, endorphins และ enkephalin เพื่อที่จะยับยั้ง substance P และสารสื่ออักเสบตัวอื่นๆที่จะมีผลต่อการส่งกระแสประสาท

4. Perception เป็นกระบวนการที่รู้ว่ามีความเจ็บปวด จากนั้นมีการตอบสนองทางอารมณ์ หรือมีการตอบสนองทางกายภาพ

ยาในกลุ่ม Narcotic analgesics ที่รู้จักโดยทั่วไป คือ ยาในกลุ่ม Opiates กลไกการออกฤทธิ์นั้นจะไปออกฤทธิ์ที่ opioid receptor ซึ่ง opioid receptor สามารถแบ่งได้ดังนี้ ^(3,4)

Mu- receptor เมื่อกระตุ้นแล้วจะทำให้เกิด Supraspinal และ spinal analgesia การหายใจลดลง รูม่านตาหดตัว ลดความอยากอาหาร ลด GI motility ทำให้สงบ เกิดอาการเคลิ้ม มีการหลั่ง dopamine และ acetylcholine release นอกจากนี้ยังทำให้เกิดการติดยาได้ (Physical dependence)

Delta-receptor เมื่อกระตุ้นแล้วจะทำให้เกิด Supraspinal และ spinal analgesia การหายใจลดลง มีอาการทางจิต เช่น หลอนประสาท

Kappa- receptor เมื่อกระตุ้นแล้วจะทำให้เกิดความอยากอาหารลดลง และมีการหลั่ง dopamine

โดย Opioid receptor ทั้งหมดจะเป็น receptor ชนิด G-protein แบบ ยับยั้ง adenylate cyclase ซึ่ง

จะไปทำให้ Potassium-channel เปิดออก และยับยั้งการเปิดออกของ Calcium channel

 

รูปที่ 3 แสดง opioid receptor ที่ pre - synaptic nerve และ post – synaptic nerve

 

ยาในกลุ่ม Opiate สามารถแบ่งตามการออกฤทธิ์ได้เป็น มีฤทธิ์ในการกระตุ้น (Agonist), มีฤทธิ์ในกระตุ้นได้บางส่วน (partial agonist) หรือ มีฤทธิ์ทั้งกระตุ้นและยับยั้งผสมกัน (mixed agonist – antagonist) และมีฤทธิ์ในการยับยั้ง (antagonist) ดังในตาราง

Opiate drug	Selectivity of opiate drug for receptor subtype
	Mu-receptor	Delta -receptor	Kappa-receptor
Agonist - Morphine, codeine, oxymorphone - Dextropropoxyphene - Methadone - Meperidine - Etorphine, bremazocine - Fentanyl, sufentanil	+++	+++	+++
	+++	-	-
	++	+	+
	+++	+++	+++
	+++	+	-
Partial/mixed agonists -antagonist - Pentazocine, ketocyclazocine - Nalbuphine - Nalorphine	+	+	++
	+	+	(+++)
	(+++)	-	++
Antagonists - Naloxone - Naltrexone	+++	+	++
	+++	+	+++

 

ตารางแสดงคุณสมบัติของยาในกลุ่ม Opiate

Generic Name	Approximately Equivalent Dose (mg)	Oral:Parenteral Potency Ratio	Duration of Analgesia (hrs)	Maximum Efficacy
Morphine	10	Low	4–5	High
Hydromorphone	1.5	Low	4–5	High
Oxymorphone	1.5	Low	3–4	High
Methadone	10	High	4–6	High
Meperidine	60–100	Medium	2–4	High
Fentanyl	0.1	Low	1–1.5	High
Sufentanyl	0.02	Parenteral only	1–1.5	High
Alfentanil	Titrated	Parenteral only	0.25–0.75	High
Remifentanyl	Titrated	Parenteral only	0.05	High
Levorphanol	2–3	High	4–5	High
Codeine	30–60	High	3–4	Low
Hydrocodone	5–10	Medium	4–6	Moderate
Oxycodone	4.5	Medium	3–4	Moderate
Propoxyphene	60–120	Oral only	4–5	Very low
Pentazocine	30–50	Medium	3–4	Moderate
Nalbuphine	10	Parenteral only	3–6	High
Buprenorphine	0.3	Low	4–8	High
Butorphanol	2	Parenteral only	3–4	High

 

เรียบเรียงโดย นศ.ภ.นสภ.มนตรี  ชมภูคำ

เอกสารอ้างอิง

1.        http://www.unodc.org/pdf/convention_1988_en.pdf

2.        Fields HL, Matrtin JB. Pain: pathophysiology and management. In: Fauci AS, Braunwald E, kasper DL, Hauser SL, Longo DL, jameson JL, Loscalzo JL. Harrrison‘s principle of internal medicine. 17 th ed. New York: McGraw-Hill; 81-7

3.        Schummacher MA, Basbaum AI, Way WL. Opioid analgesics & antagonists: Introduction. in: katzung BG. basic and clinical pharmacology. 10^th ed. San francisco: McGraw-Hill; 489-510

ANALGESIC DRUGS. In: Rang HP, Dale MM, Riter JM, Flower RJ. Rang and Dale ‘s Pharmacology. 6^th ed.