รางวัลสภาวิจัยแห่งชาติ: รางวัลวิทยานิพนธ์ สาขาวิทยาศาสตร์การแพทย์
ดร. ชโยดม มณีโชติ จาก ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมสาขาโรคทางไฟฟ้าของหัวใจ (CERT Center) คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้รับรางวัลสภาวิจัยแห่งชาติ: รางวัลวิทยานิพนธ์ สาขาวิทยาศาสตร์การแพทย์ ประจำปีงบประมาณ 2564-2565 จาก สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ผลงานวิทยานิพนธ์เรื่อง “ผลของตัวยับยั้งการฟิชชันและตัวกระตุ้นการฟิวชันของไมโทคอนเดรียต่อการทำงานของหัวใจในหนูปกติและหนูอ้วนที่เกิดภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดแล้วมีเลือดกลับมาเลี้ยงใหม่” โดยผลงานวิจัยเรื่องนี้มีคณะกรรมการที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก คือ ศาสตราจารย์ (เชี่ยวชาญพิเศษ) ดร. นพ. นิพนธ์ ฉัตรทิพากร นักวิจัยแกนนำ สวทช. และ ผู้อำนวยการ ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมสาขาโรคทางไฟฟ้าของหัวใจ โดย ดร. ชโยดม มณีโชติ เข้ารับรางวัลสภาวิจัยแห่งชาติ ในงานวันนักประดิษฐ์ ประจำปี 2565 โดยมี ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม เป็นประธานในพิธีฯ เมื่อวันพุธ ที่ 2 กุมภาพันธ์ 2565 ณ Event Hall 102-104 ศูนย์นิรรศการและการประชุมไบเทค บางนา กรุงเทพฯ
ก่อนอื่นผมคิดว่าเราต้องกลับมาทำความเข้าใจกันใหม่ เกี่ยวกับที่มาหรือต้นกำเนิดของงานวิจัย ก่อนที่จะมาแตกหน่อต่อยอดออกมาเป็น subset ต่างๆ มากมายในปัจจุบัน ต้องยอมรับว่า งานวิจัยพื้นฐานเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของงานวิจัยทั้งหมดที่มีอยู่ในปัจจุบัน ทั้งนี้เนื่องจากการทำงานวิจัยพื้นฐาน จะเป็นตัวที่ให้คำตอบที่ชัดเจนที่สุดของคำตอบของงานวิจัยในเชิงลึก และยิ่งกว่านั้นอาจจะเป็นคำตอบสุดท้ายก่อนที่จะนำไปประยุกต์ใช้ในงานวิจัยต่อยอดหรืองานวิจัยพัฒนา ซึ่งความเข้าใจนี้มีความสำคัญอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานวิจัยทางด้านวิทยาศาสตร์การแพทย์และสาขาที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้เนื่องจากว่า งานวิจัยพื้นฐานจะทำให้เราเข้าใจกลไกการทำงาน หรือกลไกการเกิดโรค (pathophysiology) อย่างถ่องแท้ และความเข้าใจที่สำคัญอันนี้เอง ที่จะถูกพัฒนานำไปสู่การทำงานวิจัยประยุกต์และพัฒนาที่ถูกต้อง และเหมาะสม เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดอย่างแท้จริงอีกขั้นหนึ่ง
ดังนั้นถ้านักวิจัยสนใจการทำงานวิจัยพื้นฐานน้อยลง แต่ถูกส่งเสริมหรือมุ่งเน้นไปแต่การทำวิจัยประยุกต์และพัฒนาเพียงด้านเดียว เหมือนกับกระแสที่กำลังเกิดขึ้นในประเทศไทยในปัจจุบัน ผมมองเห็นเลยว่าในอนาคต ผลเสียจะเกิดขึ้นต่อนักวิจัยและงานวิจัยในประเทศอย่างแน่นอน แล้วก็มีตัวอย่างให้เห็นมาแล้วมากมาย ถึงการเข้าใจผิดในส่วนนี้ แน่นอนว่าในระยะแรกเราอาจจะเห็นประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากงานวิจัยประยุกต์และพัฒนาได้รวดเร็วกว่า เนื่องจากเกิดขึ้นได้เร็วและนำไปใช้งานได้จริง แต่ก็ต้องยอมรับว่ามันเกิดขึ้นได้เพราะว่าในขณะนี้นั้น เรามีข้อมูลงานวิจัยพื้นฐานมารองรับให้เกิดงานวิจัยประยุกต์ในปริมาณที่มากพออยู่ ในอนาคตถ้าเรามีแต่งานวิจัยประยุกต์ โดยปราศจากความรู้จากงานวิจัยพื้นฐานมารองรับแล้ว ถ้าเกิดปัญหาขึ้น สุดท้ายก็ต้องกลับมาที่การหาคำตอบจากงานวิจัยพื้นฐานเพื่อนำกลับไปแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นอยู่ดี ที่สำคัญคือเราก็ไม่อาจบอกได้ว่าการนำผลงานวิจัยประยุกต์ไปใช้งานนั้น ในระยะยาวจะก่อให้เกิดโทษหรือไม่ ซึ่งในส่วนนี้การทำงานวิจัยพื้นฐานให้เข้าใจถึงกลไกการทำงานที่ชัดเจนในเรื่องดังกล่าว จะสามารถช่วยให้ลดโอกาสที่จะเกิดปัญหาขึ้นได้ 
ตั้งแต่ผมเป็นนักศึกษาแพทย์ สมัยนั้นก็มีการเรียนการสอนเรื่องความผิดปกติของการเต้นของหัวใจที่เกี่ยวข้องกับการทำงานของไฟฟ้าในหัวใจ แต่อย่างไรก็ตามก็ไม่มีใครพูดถึงกลไกพื้นฐานของการเกิดโรคดังกล่าว โดยเฉพาะโรคหัวใจห้องล่างเต้นผิดจังหวะชนิดร้ายแรงที่สามารถคร่าชีวิตคนในเวลาไม่กี่นาทีถ้าให้การรักษาไม่ทันท่วงที ที่ทางการแพทย์เรียกว่า ventricular fibrillation ความสงสัยอยากรู้อันนั้นเป็นตัวจุดชนวนให้ผมมีความสนใจที่จะหาความรู้เพิ่มเติม เริ่มจากหาอ่านเอง สมัยนั้นก็มีแต่ตำราต่างประเทศ อ่านแล้วก็ไม่เข้าใจ จนกระทั่งได้ไปเรียนต่อระดับปริญญาเอก และได้ทำการศึกษาวิจัยด้านกลไกการเกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะชนิดร้ายแรงนี้ รวมถึงวิธีการรักษาและกลไกของวิธีการรักษานี้ด้วย ทำให้เข้าใจกลไกมากขึ้น และที่สำคัญคือมันยิ่งเปิดมุมมองให้ผมเห็นโอกาสและความเป็นไปได้ในการพัฒนาวิธีการรักษาแบบใหม่ๆ ที่อาจให้ผลการรักษาที่ดีกว่าเดิมก็ได้ ซึ่งอันนี้อาจกล่าวได้ว่า เป็นประโยชน์สูงสุดที่ได้จากการทำงานวิจัยพื้นฐานที่เกี่ยวข้องกับกลไกการเกิดโรคอย่างแท้จริง จุดนี้เป็นอะไรที่ท้าทายความสามารถมากสำหรับตัวผม ยิ่งทำวิจัยเรื่องนี้มากขึ้น เราก็ยิ่งสนุกไปกับงานวิจัยเพราะเราเห็นปัญหาที่เกิดขึ้น ต้องบอกว่าเรารู้จักภาวะ ventricular fibrillation มาเป็นเวลากว่าร้อยปีแล้ว แต่ความเข้าใจในกลไกการเกิดโรคนี้ ก็ยังไม่ชัดเจน และที่สำคัญก็คือว่า ถึงแม้ว่าเราจะรู้จักโรคนี้มานานแล้ว แต่ปัจจุบัน วิธีการรักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะชนิดร้ายแรงนี้ กลับมีอยู่เพียงวิธีเดียวที่มีประสิทธิภาพ คือการปล่อยไฟฟ้าแรงสูงเข้าไปช็อคหัวใจโดยตรง เพื่อหยุดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะแล้วให้หัวใจกลับมาเต้นเป็นปกติเหมือนเดิม วิธีการนี้เรียกว่า Electrical Defibrillation ผมถามตัวเองอยู่เสมอว่า ทำไมถึงมีวิธีการรักษาเพียงวิธีนี้วิธีเดียว ทำไมไม่มีวิธีการอื่นที่ดีกว่านี้ หรือมีประสิทธิภาพสูงกว่านี้ คำถามนี้ทำให้ผมเกิดมานะในการทำวิจัยในสาขานี้มาตลอดเกือบ 20 ปีที่ผ่านมา
ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมสาขาโรคทางไฟฟ้าของหัวใจ หรือศูนย์ CERT (Cardiac Electrophysiology Research and Training Center) ตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2548 ตอนนั้นผมเพิ่งกลับมาอยู่ที่เชียงใหม่ได้ไม่กี่ปี ต้องยอมรับว่าก่อนหน้านั้น เรามีบุคลากรที่มีความรู้ด้าน Cardiac Electrophysiology น้อยมากๆ ในประเทศไทย และส่วนใหญ่ก็เป็นแพทย์ที่ผ่านการอบรมมาเพื่อให้การรักษาคนไข้ ไม่ใช่เพื่อทำวิจัย ดังนั้นความรู้พื้นฐานด้านกลไกเชิงลึกก็จะมีไม่มาก ส่วนคนที่ทำงานวิจัยในสาขาโรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ ประเภทที่ลงไปถึงกลไกการเกิดโรค หรือกลไกการรักษา เพื่อนำมาประยุกต์ใช้ในการพัฒนาวิธีการรักษาโรคให้ดีขึ้นนั้น แทบไม่ต้องพูดถึง หาได้ยากมาก หรือเกือบไม่มีเลย ผมกลับมาแล้วก็ตระหนักในส่วนตรงนี้ คือ การขาดบุคลากรหรือนักวิจัยที่มีความรู้ความสามารถในการทำวิจัยในสาขานี้ ซึ่งในต่างประเทศนั้น เขามีกันอยู่เป็นจำนวนมาก และก่อให้เกิดความรู้และสร้างนวัตกรรมใหม่ๆ เพื่อมาให้เราใช้กันในทางการแพทย์เป็นจำนวนมาก
ผมคิดว่าคำถามนี้เป็นประเด็นที่สำคัญ สำหรับนักวิจัยในปัจจุบัน โดยเฉพาะนักวิจัยรุ่นใหม่ๆ ที่กำลังเริ่มทำงานวิจัย ในปัจจุบันนี้ผมมองว่าในการทำงานวิจัยนั้น การเริ่มทำวิจัยจากการที่นักวิจัยมีคำถามที่ชัดเจนว่าต้องการหาคำตอบในเรื่องอะไร เพียงอย่างเดียวอาจจะไม่เพียงพออีกต่อไปแล้ว หากแต่ว่าควรจะต้องมีคำถามต่อไปอีกว่า หากได้รับรู้คำตอบของคำถามวิจัยนั้นแล้ว มันจะมีประโยชน์อะไรในการนำไปใช้เพื่อการพัฒนาหรือนำไปประยุกต์ใช้ต่อในงานที่เกี่ยวข้องกับสาขานั้นได้หรือไม่ 
การเป็นนักวิจัยมืออาชีพ ในที่นี้ผมคิดว่า คงจะหมายถึง นักวิจัยที่ประสบความสำเร็จในสาขาที่ตนเองทำวิจัยอยู่ ซึ่งในส่วนนี้ผมมองว่ามีปัจจัยสำคัญๆ อยู่ 4 อย่าง ที่จะเป็นตัวช่วยหนุนเสริมให้นักวิจัยประสบความสำเร็จในอาชีพการทำวิจัยได้ ปัจจัยแรกคือ“การรู้จักให้” การทำงานวิจัยนั้น ถ้าอยู่ทำวิจัยไปนานๆ เราจะได้เรียนรู้ว่า ยิ่งเราให้คนอื่นด้านวิจัยมากเท่าไร เราก็จะยิ่งได้รับผลที่ดีกลับมามากกว่าสิ่งที่เราให้อีก การให้ในที่นี้ หมายถึงการให้ทั้งในเรื่องความรู้และการให้ความช่วยเหลือแก่นักวิจัยอื่นๆ หรือแม้แต่ลูกศิษย์ที่มาทำงานวิจัยกับเราก็ตาม เพราะฉะนั้นต้องฝึกการให้ให้เป็นและทำบ่อยๆให้เป็นนิสัยปัจจัยที่สอง คือ “ความเพียร” ถ้าขาดสิ่งนี้ อนาคตการทำวิจัยก็คงยากที่จะสดใส ส่วนปัจจัยที่สาม ก็คือ “ความกตัญญู” สิ่งนี้สำคัญมากๆ และควรมีอยู่ในใจของนักวิจัยอยู่ตลอดเวลา การแสดงออกซึ่งความกตัญญูอันหนึ่งที่ผมมักยกตัวอย่างอยู่บ่อยๆ ก็คือ กตัญญูต่อผู้ให้ทุน เมื่อรับทุน รับเงินวิจัยเขามาแล้ว ก็ต้องแสดงความกตัญญูด้วยการตั้งใจทำวิจัยให้ดี ให้สำเร็จ และตีพิมพ์ให้ได้ เป็นต้น อันนี้เป็นการแสดงความกตัญญูแบบง่ายๆ ที่นักวิจัยต้องมี ส่วนปัจจัยสุดท้ายที่สำคัญมาก คือ “mentor” ซึ่งมีความสำคัญมาก เพราะ mentor จะเป็นทั้งผู้ให้คำปรึกษา และให้ความช่วยเหลือเราได้ในยามที่เราต้องการ ผมพูดอยู่เสมอว่า คำจำกัดความของคำว่า “mentor” สำหรับผม คือ “คนที่จะช่วยให้เราประสบความสำเร็จด้านการวิจัย โดยทำให้เราใช้เวลาสั้นลงครึ่งหนึ่งของเวลาที่ควรจะเป็น” 
จากบทสนทนาของท่านอาจารย์หมอ คงไม่แปลกใจเลยว่าทำไมท่านถึงมีผลงานโดดเด่นเป็นที่ยอมรับในวงการแพทย์ทั้งในระดับประเทศและระดับนานาชาติ …ความทุ่มเท มานะ อุตสาหะ และมุ่งมั่นในการทำงานวิจัยเพื่อให้ได้ผลงานวิจัยที่ดีคงไม่เพียงพอ หากแต่ท่านนั้นจะต้องมีคุณธรรม และจริยธรรมของการเป็นนักวิจัยที่ดี และมีความสม่ำเสมอในการทำงานวิจัยด้วย ความสำเร็จในสิ่งที่มุ่งหวังไว้ก็จะอยู่ไม่ไกลเกินเอื้อม
